Manual d’acziun

La fuorma per persunas en quest manual d’acziun ei pil pli masculina e representa mintgamai omisduas schlatteinas

Introducziun
Differentas persunas da nossa vischnaunca rimnan dapi biars onns fotografias, dessegns, maletgs, scartiras, cudischs e documents vegls e procuran cheutras che la memoria dil temps vegl resta conservada. Savens restan quels mussaments da nos antenats, da lur veta e lur isonzas, da schabetgs da tuttas sorts, da baghetgs, dalla cuntrada e dad auter bia en truchet e vegnan mussai mo per specialas caschuns ni forsa insumma mai. Cu ils rimnaders ein in di buca pli, vegnan quels scazis lu forsa tratgs ellas miardas ni setschentan si sur combras per leu curdar en emblidonza.
Ei il senn da mintga rimnader buca quel da mussar il rimnau e da schar prender part ils interessai da quel?
Nos vitgs daventan adina pli vits e culs carstgauns ch’ein buca pli svanescha era tec a tec la memoria dil temps vegl. Ils giuvens paran oz da haver pauc interess pil vargau. Lur mund ei plitost quel da maletgs che quel dil scret e silpli cun fotografias veglias san els vegnir interessai per lur antenats e pil temps vegl. Perquei eisi impurtont da purtar ensemen tut quels scazis prezius e da mussar els a nos giuvens ed a tuts interessai vid nossa cultura. Il raquent dils rimnaders sur dil cuntegn dallas fotografias dat lu la necessaria cola che tegn quels schabetgs e quellas persunas en buna memoria.  
La finamira da quest project ei da rimnar tuts mussaments culturals da nossa vasta vischnaunca en in archiv cultural che presenta ed arcunescha nossa historia, nossa veta culturala. Quei archiv duei vegnir purtaus dad in’uniun cul medem num.
Il material rimnau duei vegnir catalogisaus e preparaus aschia ch’el sa vegnir arcunaus surveseivlamein egl archiv cultural nua ch‘el resta aschia conservaus per adina.
Igl archiv ei publics per tuts interessai. Scadin sa prender investa dil material cultural, sa far diever da fotografias e dad auters documents.
Aschia resta la memoria dil temps vargau viva ed era las generaziuns che vegnan suenter nus san tgirar vinavon quella. Tgei survescha meglier alla tgira da quella memoria ch’in archiv cultural che vegn purtaus da commembras e commembers che s’engaschan per la memoria da nies vargau, in archiv che arva sias portas a tut tgi che drova el.

Organisaziun
L’Uniun Archiv cultural Sumvitg ei in’uniun el senn digl artechel 60 e suandonts dil Cudisch civil svizzer.
Commembers dall’uniun san tuttas persunas daventar che han cumpleniu 16 onns independentamein nua ch’ellas ein domiciliadas.
Era persunas giuridicas da dretg privat e public sco era organisaziuns cun intent cultural san daventar commember (mira statutas).
Las statutas vegnan redegidas en romontsch sursilvan e tudestg.
La suprastonza dall’uniun secumpona da treis tochen sis commembers e tgamuna l’uniun ed igl archiv cultural. Ses pensums vegnan circumscrets ellas statutas. Ella sa installar cumissiuns ed engaschar persunas specialisadas per lavur specifica d’archiv, en special all’entschatta, cu ei setracta d’organisar igl archiv cultural.
Igl intent dall’uniun ei la promoziun e conservaziun dalla cultura dalla vischnaunca da Sumvitg, specialmein dils secturs agricultura, alpegiaziun, architectura, archeologia, art, artisanadi, baselgia, cant, film, fotografia, historia, hobis, litteratura, lungatg, mistregn, musica, uniuns, turissem e.a.v..

Finamira
Las finamiras sura numnadas dueien vegnir contonschidas entras in archiv cultural cun in extendiu sistem d’informaziun e cun agid da persunas indigenas e d’ordeifer, sco era d’instituziuns e quei cun:

– rimnar, inventarisar, digitalisar, archivar e conservar material cultural e da documentaziun da tut gener;
– archivar e conservar relaschs da tut gener;
– realisar ina pagina d’internet sco plattafuorma d’informaziun;
– dar sclariment a bucca ed a scret;
– metter a disposiziun documents digl archiv a tiarzas persunas per studi;
– sustener l’instrucziun sur da nossa cultura en ed ordeifer la scola;
– organisar exposiziuns ed auters arranschaments;
– promover activitads culturalas en general;
– edir ovras d’informaziun e publicaziuns sur da temas specials;
– realisar in museum communal;
– far part da reits regiunalas e surregiunalas dad archivs culturals;
– ulteriuras incumbensas tenor decisiun dall’uniun.

Per ademplir quellas finamiras s’engaschan en emprema lingia ils commembers dall’uniun. L’uniun sa era engaschar persunas dil fatg cun incumbensas specialas.

Local d’archiv ed inventari
L’uniun dispona dad in local d’archiv ch‘ademplescha tuttas prescripziuns per in local da tal gener. Il local duei vegnir examinaus gia all’entschatta dad in expert d’archivs dil cantun che duei era cussegliar l’uniun co endrizzar quel.
Il local d’archiv vegn mess a disposiziun dalla vischnaunca da Sumvitg en casa da scola a Surrein.
La locuziun ei gratuita. Ils cuosts da scaldament e d’electricitad ed ils cuosts per lavurs da reparaturas e manteniment vegnan pagai entras la vischnaunca. L’uniun ei sulettamein responsabla pil schubergiar la stanza.
Ulteriuras stanzas sco l’aula e la sala da gimnastica dalla casa da scola vegnan messas a disposiziun all’uniun tenor usonza tier uniuns da vischnaunca.
La vischnaunca da Sumvitg dat all’Uniun Archiv cultural Sumvitg in credit a fonds perdu per endrizzar il local d’archiv e per entscheiver culla lavur.
Ulteriurs detagls dalla locuziun (p.ex. clavs e.a.v.) vegnan fixai entras la suprastonza dall’uniun ensemen culla vischnaunca.

Parts digl archiv
L’uniun e ses commembers s’engaschan per ademplir las finamiras dall’uniun tenor igl artechel 2 dallas statutas. Igl archiv vegn partius en differents secturs che lubeschan in uorden adequat per archivar e che adempleschan ina necessaria survesta.
La gliesta cheusut presenta ina schelta da parts digl archiv. Quella sa vegnir amplificada cuntinuadamein:

– fotografias veglias archivadas tenor gener;
– fotografias da famiglia, hartas da morts e cartas religiusas (sogns);
– cartas postalas e cartas da differents geners;
– films da privats, dalla televisiun romontscha e d’auters emiturs,
– documents da tun dil radio romontsch ni dad autras varts ;
– documents da privats, d’uniuns, da corporaziuns, d’alps (protocols, quens dad alp etc.);
– diaris da persunas privatas;
– genealogias da famiglia;
– relaschs da persunas, da fatschentas etc.;
– nums locals;
– cudischs (bibliotecas privatas);
– parts digl archiv communal e dils archivs dallas pleivs che cuntegnan caussas profanas e meins ecclesiasticas;
– plans da construcziun per baghetgs, vias, punts, rempars, baghetgs specials etc.;
– gliesta dils burgheis da nossa vischnaunca.

Ell’emprema fasa ei il rimnar la pli essenziala ed impurtonta lavur. Dil reminent resta quella fasa secapescha ina activitad permanenta.

La lavur
Las lavurs dueien sche pusseivel vegnir repartidas sin numerusas persunas che han interess da collaborar activamein e che possedan in bien fil tier la populaziun indigena. Las persunas ein tenor pusseivladad da recrutar ord mintga fracziun, vitg ed uclaun dalla vischnaunca.
Il local da lavur ei en casa da scola da Surrein, tenor pusseivladad era en ina part dil biro Deplazes. Aschia sa il computer corrispundent vegnir colligiaus cul server ed era culs squitschaders necessaris. Tut ils acts ein lu el medem liug e vegnan era arcunai e segirai leu.
Differentas lavurs san denton era vegnir fatgas da mintga collaboratur a casa, aschia la descripziun dallas fotografias, las indicaziuns da persunas, onn dalla fotografia, schabetg, num local etc.. Quei vala era per la redacziun da texts, lavurs vid registers ed auter.

Elavuraziun e preparaziun dallas archivalias culturalas
Scartiras e documents
Pil material scret vegn creau partiziuns, secturs tematics: agricultura, alpegiaziun, architectura, archeologia, art, artisanadi, baselgia, cant, film, fotografia, historia, hobis, litteratura, lungatg, mistregn, musica, uniuns, turissem; ni per semeglia era: brevs, contracts, documents, diaris, relaschs e.a.v.. Quei material vegn pil pli archivaus ellas corrispundentas scatlas ch’ein marcadas surveseivlamein culla sparta dil cuntegn. In register digital ni la pagina d’internet levgeschan igl anflar e dattan la dueivla survesta. En vesta vegn priu ina publicaziun da tal register en collaboraziun cun auters archivs culturals regiunals e grischuns.
Special tractament ei da ver per purgameinas e scartiras veglias sin pupi. Acts da gronda valeta san vegnir presentai sin crunas davos veider.
Cudischs
Sin giavisch restan bibliotecas schenghegiadas ensemen e portan il num dil donatur/a. Tut ils auters cudischs vegnan ella biblioteca digl archiv cultural. Cunvegnent ei il reparter ils cudischs en secturs: cudischs da scola, religius, litteratura, periodicas, cudischs d’affons, cudischs da cant e.a.v.. Ils cudischs anflan lur deposit sin las numerusas crunas ed ein ina part dalla biblioteca libra. Cudischs en schliet stan ein da preveder cun in niev ligiament sco schurmetg cuzzont. Cudischs zun prezius e custeivels e da gronda vegliadetgna san vegnir presentai sin crunas davos veider.
Maletgs e dessegns
Maletgs e dessegns vegnan tractai e tgirai a medema moda sco sura descret.
Fotografias
Digitalisar fotografias veglias ed arcunar quellas tenor temas. Aschuntar las descripziuns necessarias tier mintga fotografia (persunas, datums, schabetgs etc.).
Sin giavisch vegnan las fotografias digitalisadas puspei returnadas alla possessura resp. al possessur. Per la catalogisaziun dallas fotografias duei vegnir duvrau in sistem da numeraziun e cavazzins che lubescha d’anflar spert scadina fotografia egl arcun digital.
Films
Ordinar emissiuns e registraziuns fatgas en vischnaunca entras la Televisiun Romontscha ni privats. Digitalisar films vegls da nossa vischnaunca, realisai da vischinas e vischins ni da persunas d’ordeifer. Cheu eis ei prudent da risguardar las directivas d’archivaziun per quels mieds.
Ovras auditivas
Ordinar emissiuns e registraziuns fatgas en vischnaunca entras il Radio Romontsch ni privats. Cheu s’audan era registraziuns da concerts ed ediziuns da plattas grammofonicas e cds. Era cheu eis ei prudent da risguardar las directivas d’archivaziun per quels mieds.
Persunalitads ed originals
Dar ina plattafuorma speciala e meritada a persunalitads ed originals ord vischnaunca cun lur biografias e fotografias.
Singularitads dalla vischnaunca
Per semeglia: Bogn Tenigia, Greina etc.. Crear specialas partiziuns per quellas singularitads tipicas ed unicas dalla vischnaunca.
Exponats museals
Entras la rimnada da scartiras e tuttas caussas previdas pigl archiv cultural vulan vischinas e vischins carteivlamein era surdar objects museals. Per tals objects eis ei cunvegnent d’anflar ina localitad ideala segira da humiditad cun in bien clima e segira da fiug ed enguladetsch. Caussas da mo pintga dimensiun san era vegnir archivadas parzialmein en scatlas egl archiv cultural. Tals objects surveschan era sco reha decoraziun e suttastrehan aschia igl ambient e l’atmosfera digl archiv cultural.

Projects pusseivels
Exposiziuns
Realisar exposiziuns da fotografias culla pusseivladad da sentupar e discuorer communablamein sur dils temps vegls.
Da preveder ein era exposiziuns da scartiras, documents e cudischs e quei tenor temas ni vegliadetgna.
Cheutras duei il pievel vegnir sensibilisaus ed interessaus per quels scazis culturals e motivaus da surdar semegliont material agl archiv cultural.
Publicaziuns
Promoziun e realisaziun da publicaziuns sco per semeglia davart alpegiaziun, agricultura, usits, baselgia, uniuns etc..
Per la finanziaziun da talas ovras vegn tschercau donaturs e sponsurs. Cun tals pensums sa ina persuna singula ni era ina gruppa speciala vegnir incaricada.
Prelecziuns
Auturs prelegian ord lur ovras. Persunas privatas presentan lur cudischs preferi. Prelecziuns tenor temas: praulas, detgas, aventuras etc.
Vernissaschas
Vernissaschas da cudischs e d’autras ovras.
Raquintar
Sentupadas cun persunas che raquentan da temps vargai ni da lur activitad actuala.
Film
Realisar in film dalla cultura dalla vischnaunca cun extracts dils films vegls.
Era films tematics san vegnir realisai, per exempel alpegiaziun, agricultura, carstgauns, usits, fiastas, historia e beins ecclesiastics etc.
Museum
Prender en mira la realisaziun d’in museum da vischnaunca.
Plattafuorma
Possibilitar ad artists/tas da tut gener la pusseivladad da presentar lur art.

Finanzas
Las entradas dall’uniun secumponan da:

– contribuziuns dils commembers;
– contribuziuns da donaturs;
– donaziuns;
– contribuziuns dalla vischnaunca e d’instituziuns publicas;
– contribuziuns d’organisaziuns;
– recavs d’arranschaments dall’uniun (p.ex. contribuziuns per survetschs dall’uniun);
– recavs da tscheins.

Las investiziuns dall’entschatta duei la vischnaunca surprender e quei sin basa dad in preventiv detagliau. Giavischeivel ei che la vischnaunca dat ina summa pauschala che sa tenor investiziuns vegnir duvrada parzialmein sco capital da start per cuvierer las investiziuns dall’entschatta.
Giavischeivel ei era ina contribuziun annuala dalla vischnaunca per cuvierer ina part dils cuosts annuals.

Informaziun dalla populaziun e fundaziun dall’uniun
Ina informaziun detagliada succeda per l’entira populaziun. Quei sa schabegiar en Las Squadras, cun in fegl sgulont ni cun ina sera d’orientaziun. Era persunas d’ordeifer la vischnaunca ein envidadas.
La lavur da quei project duei vegnir presentada a caschun d’ina sera d’orientaziun. Il medem mument duei tenor pusseivladad era l’uniun vegnir fundada. Tarcisi Hendry informescha sur da sia lavur sco archivar dalla vischnaunca da Tujetsch e sco emploiau digl Archiv cantunal Grischun. Plinavon presenta el las finamiras e l’incumbensa d’in archiv cultural. Walter Deplazes presenta lu las statutas e tgamuna la radunonza da fundaziun.
Suenter la fundaziun dall’uniun duei vegnir publicau l’invitaziun da daventar commember. Persunas d’ordeifer cun ragischs en nossa vischnaunca vegnan envidadas a scret da daventar commembra ni commember dall’uniun.
Las informaziuns succedan entras la pagina d’internet dall’uniun ni per email.